STEFAN FIGLAROWICZ, OD KURATORA

I.
Fascynująca magia czasu. Walka z czasem teraźniejszym o czas przeszły. Niewielki uśmiechnięty młody zespół, odporny na przeciwności ciałem i duchem. Przeczuwający chyba, że bierze udział w badaniach niebawem bezcennych. Zespół, w którym najstarsza osoba była w roku 1980 maturzystką z rocznym stażem, pozostali zaś to roczniki od 1974 do 1986. Tylko piszący te słowa był dwa razy starszy od najstarszej... Zastanawiałem się nad motywacjami uczestnictwa w Projekcie wolontariuszy, ludzi bez etatu, wykształconych, „posiadających języki”. Odkurzali wspomnienia innych, przerzucali kufry i pawlacze, rekonstruowali zabalsamowane fragmenty życiorysów, ludzi zwanych dziś świadkami wydarzeń, uczestnikami. Nie robili tego dla pieniędzy, większe mogli znaleźć gdzie indziej...
Zapytałem o to nasze współpracownice. Elżbieta Trybus odpowiedziała krótkim tekstem zatytułowanym Zawieszam czarno-białe fotografie na kwitnącej magnolii:
„Krosno, tuż przed stanem wojennym moja rodzina otrzymała wizy do RPA. Wyjechali. To wszystko, co dotychczas łączyło mnie z tą datą. Ach, i jeszcze jedno, dobranocka, której nie wyemitowano 13 grudnia. Potem luka.
Przerzucam kolejne kadry, docieram do nowych historii innego świata – czyjegoś życia. Słucham. Z biało-czarnych płatków fotografii znów układam nowy świat: Z opozycji barw, w której czerń dookreśliła biel. Z przypomnienia zagubionej w czasie drogi, którą odnajduję pod starą magnolią W ŚRODKU... w ogrodzie rodzinnego domu, którego przecież już nie ma. Ale czy to ważne? W bojkotach ze zdjęć nie swoich historii odkrywam perłę mego szczęśliwego dzieciństwa – tu. To zabawne, jak wiele zapomniałam… Wracam więc z historiami innych i słucham coraz mocniej, jak dorasta życie, jak rozkwita magnolia. Wracam, lecz przez chwilę, by na zawsze nie pozostać idiotką i to z wielką dziurą w sobie”.
Od lat prawie niepamiętnych prowadzę uniwersytet otwarty – Studium Fotografii Artystycznej – obecnie w ramach działalności edukacyjnej Muzeum Narodowego w Gdańsku. Spotykają się tutaj w jednej szkolnej ławce rodzice z dziećmi, dziadkowie i babcie z wnukami. Uczą się nie tylko obserwacji i rozumienia świata. Uczą się wspólnie zaplatania dredów sztuki we własne życiorysy.
Podobnie splatają się doświadczenia i życiorysy uczestników wydarzeń lat osiemdziesiątych z życiorysami młodych redaktorów Projektu. Młodych jak przed ćwierćwieczem ich rozmówcy.

II.
Za wspólną pracę pełną inspirujących emocji dziękuję serdecznie wszystkim osobom wymienionym w rozdziale „Uczestnicy Projektu”, zarówno opowiadającym, jak i słuchającym. Bardzo, bardzo dziękuję Ninie Smolarz, której wiedza i doświadczenie zdobywane w latach osiemdziesiątych wyprowadzały nas często ze ślepych uliczek na otwarte przestrzenie sztuki. Wyrazy wdzięczności składam redaktorom Projektu i Katalogu – Katarzynie Goc (sekretarzowi Projektu, autorce rozmów i kwerend, współautorce wyboru ilustracji, znakomitej negocjatorce, mającej pełną wiedzę o Projekcie nie tylko we własnym laptopie, ale i w głowie), Grażynie Goszczyńskiej (dobremu duchowi Projektu i zapalonemu historykowi, której niestraszne były najbardziej przepastne archiwa i małomówni rozmówcy, bez której nie powstałyby skuteczne wnioski i precyzyjne sprawozdania), Annie Makowskiej (współredaktorce rozdziału „Wyniki Projektu” oraz wyboru ilustracji do katalogu, wspierającej mnie w najbardziej stresujących sytuacjach) i Annie Szynwelskiej (autorce rozmów i kwerend, współautorce rozdziału „Relacje i rozmowy”, docierającej skutecznie do hitowych interlokutorów).
Podziękowania specjalne za rady, wyrozumiałość i wielką pomoc składam administracji Muzeum Narodowego w Gdańsku. Dziękuję dyrektorowi i współautorowi Projektu Wojciechowi Bonisławskiemu, jego zastępcy do spraw ekonomicznych Januszowi Soszce oraz całemu, zawsze życzliwemu Działowi Finansowemu – Ewie Bembenek, Jolancie Gołębiewskiej, Hannie Mączyńskiej i Barbarze Moczyńskiej. Osobne wielkie podziękowania składam radcy prawnemu Muzeum Jerzemu Adamskiemu, z którym współpraca miała charakter nie wielkopostnych, lecz akademickich, wzbogacających obie strony rekolekcji.

III.
Projekt zaczęliśmy w roku 2005 ekspozycją dwuczęściową – fragmentem wystawy „Lawina” przygotowanej na dziesięciolecie Solidarności oraz wyborem fotografii i dokumentów dotyczących niepokornej działalności artystycznej i naukowej w latach osiemdziesiątych. Rok 2006 przyniósł patronat Marszałka Senatu Bogdana Borusewicza i dofinansowanie ze strony Ministerstwa Kultury dla projektu Artyści i naukowcy dla Solidarności 1980–1990. Rok bieżący – 2007 – zamierzamy poświęcić kontynuacji rozpoczętych wątków, a także skupić uwagę na archiwa i relacje fotografów i fotoreporterów. Marzę od lat o zgromadzeniu w gdańskim Muzeum Narodowym rodzaju kanonu sztuki fotograficznej lat osiemdziesiątych – kreacyjnej i dokumentalnej. To żmudna, ale i wdzięczna praca.

IV.
Krótki czas etapowania dużego, wieloetapowego przedsięwzięcia wymógł na nas konieczność przerwania w pewnym momencie nieustannego dosypywania nowych materiałów. Musieliśmy zamknąć katalog ze względu na czas oddania do druku oraz limit objętości. Dalsze zgromadzone materiały znajdą się za rok w jego drugim tomie.

Stefan Figlarowicz
kierownik Projektu

Jacek Kiliński, 1981, WRONy